Auteur: Marc Wiegman

Noodzakelijke zorg / Wenselijke zorg

Voor het jaar 2000 bestond grote onduidelijkheid over de taakverdeling met betrekking tot de zorg voor de overledene in zorginstellingen en voor wie de kosten waren die daaraan waren verbonden.

In 2000 zijn landelijke organisaties in de uitvaartbranche en de Nederlandse vereniging van Ziekenhuizen tot overeenstemming gekomen over de taakverdeling met betrekking tot de zorg voor overleden die voorzag in een duidelijke afbakening van taken tussen de zorginstelling (noodzakelijke zorg) en de uitvaartondernemer (wenselijke zorg in opdracht van de opdrachtgever, veelal de nabestaanden). Deze taakverdeling is in te zien het schema “Noodzakelijke zorg / Wenselijke zorg”.

Noodzakelijke zorg

In de noodzakelijke zorg wordt voorzien door de zorginstelling of door externen zoals de gemeentelijke lijkschouwer of een donatieteam.
Ook kan een zorginstelling externe dienstverlening inschakelen die namens de zorginstelling voorziet in de noodzakelijke zorg aan de overledene waarbij geen sprake is van voorbehouden handelingen. In de lijst Noodzakelijke zorg / Wenselijke zorg staan deze zorghandelingen benoemd onder “Uit te voeren door verpleegkundige / verzorgende”.

De kosten van de noodzakelijke zorg zijn voor rekening van de zorginstelling en vallen doorgaans onder de zorgverzekering.

Wenselijke zorg (niet noodzakelijke zorg door de zorginstelling)

De wenselijke zorg heeft plaats in opdracht van de opdrachtgever (veelal de nabestaanden).
Nabestaanden kunnen indien zij dit wensen zelf voorzien in de wenselijke zorg, kunnen als de mogelijkheid er in de zorginstelling is deze zorg door verpleging laten doen of kunnen dit uitbesteden aan een uitvaartdienstverlener.

Als een uitvaartdienstverlener of zorginstelling voorziet in onderdelen zoals staan benoemd onder “niet noodzakelijke zorg (wenselijke zorg)”, dan zijn de kosten van geleverde zorg voor de opdrachtgever (veelal de nabestaanden). Als sprake is van een natura uitvaartverzekering kunnen doorgaans de kosten voor dergelijk geleverde dienstverlening verhaald worden bij de zorgverzekeraar.

Welke zorginstellingen hanteren de lijst “Noodzakelijke zorg / Wenselijke zorg”?

In principe hanteren alle zorginstellingen die voorzien in intramurale zorg de lijst “Noodzakelijke zorg / Wenselijke zorg”.

Noodzakelijke zorg / Wenselijke zorg

Omschrijving werkzaamheden	Uit te voeren door
Schouwen Indien natuurlijk overlijden → punt 2 Indien niet-natuurlijk overlijden (waaronder euthanasie) → lijkschouwer waarschuwen → punt 3 Overlijden minderjarige → overleg met de gemeentelijke lijkschouwer → in overleg met de gemeentelijke lijkschouwer → punt 2 & 3 indien natuurlijk overlijden	(schouw)arts noodzakelijk door het ziekenhuis
Invullen A-formulier (Verklaring van overlijden)	Arts noodzakelijk door het ziekenhuis
Invullen B-formulier (t.b.v. statistiek CBS)	Arts noodzakelijk door het ziekenhuis
Orgaandonatie Toestemming vragen voor donatie Donorregister raadplegen en informeren Evt. donatieformulier invullen Indien toestemming voor donatie is gegeven dient koeling z.s.m. aan te vangen	Arts noodzakelijk door het ziekenhuis
Obductie Toestemming vragen voor obductie Evt. obductie-aanvraag invullen en patholoog anatoom inlichten Indien toestemming voor obductie is gegeven dient koeling z.s.m. aan te vangen	Arts noodzakelijk door het ziekenhuis
Indien aanwezig, toestemming vragen voor verwijderen pacemaker en evt. Pacemakerformulier invullen	Niet noodzakelijk door het ziekenhuis
Overledene op afdeling toonbaar maken, o.a. betreft dit: Voorlopig de mond van de overledene sluiten Voorlopig de ogen van de overledene sluiten (rekening houden met eventuele corneadonatie) Braaksel en bloed verwijderen Eventueel (indien aanwezig) mondprothese plaatsen Handen van de overledene correct leggen Infuuszakken verwijderen Bed opmaken / recht leggen	Verpleegkundige / verzorgende Noodzakelijk door het ziekenhuis
Bezittingen (persoonlijke eigendommen) van de overledene overdragen aan nabestaanden	Verpleegkundige / verzorgende Noodzakelijk door het ziekenhuis
Nabestaanden informeren over de gang van zaken	Verpleegkundige / verzorgende Noodzakelijk door het ziekenhuis
Nabestaanden nemen op de afdeling afscheid van de overledene	Noodzakelijk door het ziekenhuis
Infuuslijnen verwijderen Voetnoot van overledenenzorgpro.nl In de praktijk komt het voor dat de uitvaartdienstverlener liever zelf voorziet in deze handeling zodat men zeker weet dat de infuus insteekplaats correct is gesloten en niet tijdens opbaring kan nalekken. Uitvaartdienstverleners gebruiken soms andere technieken om een infuus insteekplaats te sluiten en te bedekken dan gangbaar is in de gezondheidszorg. Hiervan is ook sprake bij drains	Noodzakelijk door het ziekenhuis
Katheter(s) / stoma verwijderen en de openingen sluiten Voetnoot van overledenenzorgpro.nl In de praktijk komt het voor dat de uitvaartdienstverlener liever zelf voorziet in deze handeling zodat men zeker weet dat de stoma uitgang correct is gesloten en niet tijdens opbaring kan nalekken. Uitvaartdienstverleners gebruiken soms andere technieken om een stoma uitgang te sluiten en te bedekken dan gangbaar is in de gezondheidszorg.	Noodzakelijk door het ziekenhuis
Evt. incisies sluiten Voetnoot van overledenenzorgpro.nl In de praktijk komt het voor dat de uitvaartdienstverlener liever zelf voorziet in deze handeling zodat men zeker weet dat de wond correct is gesloten en niet tijdens opbaring kan nalekken. Uitvaartdienstverleners gebruiken doorgaans andere technieken om een wond te sluiten en te bedekken dan gangbaar is in de gezondheidszorg.	Noodzakelijk door het ziekenhuis
Identificatiemateriaal op het lichaam van de overledene aanbrengen (adequaat identificatiemateriaal zoals b.v. patiëntensticker, polsbandje)	Noodzakelijk door het ziekenhuis
Registreren persoons gegevens overledene (ontslagformulier)	Noodzakelijk door het ziekenhuis
Overledene overbrengen naar een daarvoor bestemde ruimte en afdekken met laken	Noodzakelijk door het ziekenhuis
Overledene overplaatsen van bed op koelwagen / -plaat o.i.d.	Niet noodzakelijk door het ziekenhuis
Overledene na transport wassen en ontdoen van bloed en / of braaksel	Niet noodzakelijk door het ziekenhuis
Incontinentiemateriaal aanbrengen	Niet noodzakelijk door het ziekenhuis
Ogen afdoende sluiten, indien hoornvliesdonatie is aangevraagd ogen afdekken met vochtige gaasjes	Noodzakelijk door het ziekenhuis, indien donatie zal plaatsvinden
Overtollig vocht uit mond- en keelholte afvoeren	Niet noodzakelijk door het ziekenhuis
Absorberend materiaal in mond-, keel- en neusholte aanbrengen	Niet noodzakelijk door het ziekenhuis
Aanwezig pleistermateriaal verschonen en open wonden (decubitus) fixeren	Niet noodzakelijk door het ziekenhuis
Scheren (indien gewenst)	Niet noodzakelijk door het ziekenhuis
Op gezicht en handen hydraterende crème aanbrengen	Niet noodzakelijk door het ziekenhuis
Op de lippen vaseline aanbrengen	Niet noodzakelijk door het ziekenhuis
Nagels reinigen en knippen (indien gewenst)	Niet noodzakelijk door het ziekenhuis
Overledene kleden	Niet noodzakelijk door het ziekenhuis
Haarverzorging	Niet noodzakelijk door het ziekenhuis
Sieraden aanbrengen (indien aanwezig)	Niet noodzakelijk door het ziekenhuis
Evt. protheses aanbrengen (behalve mondprothese (zie punt 7) bril e.d.	Niet noodzakelijk door het ziekenhuis
Hoofdsteun of kussen aanbrengen en hoofd recht neerleggen voor het opbaren	Niet noodzakelijk door het ziekenhuis
Overledene in de koeling plaatsen	Niet noodzakelijk door het ziekenhuis Het koelen van de overledene betreft geen noodzakelijke zorg. Als de overledene binnen 3 uur na het overlijden niet uit de zorginstelling wordt opgehaald is vanuit hygiënisch oogpunt koeling van de overledene noodzakelijk. Dit valt dan onder de wenselijke zorg!
Lichaam vrijgeven Melding bij een centraal punt (b.v. de receptie) Indien obductie → punt 35 Indien donatie → punt 38 Indien geen obductie of donatie → punt 42	Noodzakelijk door het ziekenhuis
Indien obductie: Identificeren of de juiste overledene wordt geobducteerd	Noodzakelijk door het ziekenhuis
Totale assistentie bij obductie (zie protocol obductie-assistentie) inclusief: Obductiewonden afplakken met speciaal pleistermateriaal Sporen obductie minimaliseren Overdracht overledene naar een daartoe bestemde ruimte (na obductie)	Noodzakelijk door het ziekenhuis
Handeling vanaf punt 17 t/m 34 opnieuw uitvoeren	Zie bij deze punten opmerking onder “Uit te voeren door”
Indien donatie: Identificeren of de juiste overledene zijn organen ter beschikking stelt en of het donatieformulier correct ingevuld aanwezig is	Noodzakelijk door het ziekenhuis
Assistentie bij orgaandonatie in het ziekenhuis voor zover donatie uitsluitend in het ziekenhuis kan plaatsvinden, inclusief: Donatiewonden afplakken met speciaal pleistermateriaal Sporen donatie minimaliseren Overdracht overledene naar een daartoe bestemde ruimte (na donatie)	Noodzakelijk door het ziekenhuis, indien donatie uitsluitend in het ziekenhuis kan plaatsvinden
Handeling vanaf punt 17 t/m 34 opnieuw uitvoeren	Zie bij deze punten opmerking onder “Uit te voeren door”
Rouwbezoek op verzoek van de nabestaanden (meerdere malen mogelijk)	Niet noodzakelijk door het ziekenhuis
Bewaartermijn in de koeling	Na punt 35: Wie bewaartermijn bepaalt betaalt.

Download: Lijst Noodzakelijke zorg / Wenselijke zorg (pdf)

Wet en regelgeving

Noodzakelijke zorg / Wenselijke zorg