Waskom

Als tijdens de overledenenzorg gebruik wordt gemaakt van water (en een zeepproduct) dient men een waskom tot de beschikking te hebben.

Als het wassen tijdens de overledenenzorg in een zorginstelling volgens wasprotocol gaat dient men de beschikking te hebben over twee waskommen.

Handdoeken

Handdoeken hebben verschillende doeleinden in de overledenenzorg.

• Om af te drogen
• Om plekken waar geen zorg plaatsheeft te bedekken
• Om spoedig eventuele vocht uit de mond / neus op te vangen
• Als hulpmiddel om de mond te sluiten
• Om als rol onder het kussen te plaatsen zodat het hoofd hoger komt te liggen.

In een zorginstelling kunnen handdoeken van katoen na de overledenenzorg in de reguliere vuile was.
In geval risico voor besmettingsgevaar met een schadelijke micro-organismen bekend is dient de vuile was als besmet linnengoed te worden verwerkt volgens instellingsprotocol.

Handdoeken voor éénmalig gebruik dient men na de overledenenzorg in een afvalzak te deponeren. De afvalzak dient men vervolgens meteen te sluiten.
In geval risico voor besmettingsgevaar met een schadelijke micro-organismen bekend is dient de men handdoeken als besmet afval te verwerken volgens instellingsprotocol.

Swash doekjes / Swash washandjes

Tijdens leven maakt het lichaam een natuurlijke flinterdunne vettige beschermlaag aan, talg.
Talg geeft de huid tijdens leven bescherming tegen invloeden van buitenaf.
Na overlijden wordt geen talg meer aangemaakt.
Wassen met een zeepproduct heeft als gevolg dat de talglaag die aanwezig is wordt verwijderd. Hoofdkenmerk van zeep is namelijk dat zeep een ontvettende werking plaatsheeft.
Na verwijdering van de talglaag is een natuurlijke huidbescherming weggenomen, staat de huid bloot aan invloeden van buitenaf en kan sprake zijn van een onwenselijk voorspoedige uitdroging.

Bij het gebruik van Swash doekjes om de overledene te wassen blijft de beschermende laag deels in stand. Dit komt doordat Swash doekjes een terugvettende werking hebben.

Advies is dan ook om het wassen met water en zeep tot een minimum te beperken en gebruik te maken van Swash doekjes.

Omdat wassen zonder water en zeep voor medewerkers in de gezondheidszorg mogelijk als “onnatuurlijk” wordt ervaren is het advies om voor ogen te houden dat alle handelingen gericht op conservering prioriteit hebben!

Washandjes

In geval gebruik van water en zeep wordt gemaakt zijn ook washandjes nodig.

In een zorginstelling kunnen washandjes van katoen na de overledenenzorg in de reguliere vuile was.

In geval risico voor besmettingsgevaar met een schadelijke micro-organismen bekend is dient de vuile was als besmet linnengoed te worden verwerkt volgens instellingsprotocol.

Washandjes voor éénmalig gebruik dient men na de overledenenzorg in een afvalzak te deponeren. De afvalzak dient men vervolgens meteen te sluiten.

In geval risico voor besmettingsgevaar met een schadelijke micro-organismen bekend is dient de men washandjes als besmet afval te verwerken volgens instellingsprotocol.

Zeep

Het gebruik van zeepproducten wordt in de overledenenzorg ontraden.

Tijdens leven maakt het lichaam een natuurlijke flinterdunne vettige beschermlaag aan, talg.

Talg geeft de huid tijdens leven bescherming tegen invloeden van buitenaf.
Na overlijden wordt geen talg meer aangemaakt.
Wassen met een zeepproduct heeft als gevolg dat de talglaag die aanwezig is wordt verwijderd. Hoofdkenmerk van zeep is namelijk dat een ontvettende werking plaatsheeft.
Na verwijdering van de talglaag is een natuurlijke huidbescherming weggenomen, staat de huid bloot aan invloeden van buitenaf en kan sprake zijn van een onwenselijk voorspoedige uitdroging.

Als in plaats van water en zeep Swash doekjes worden gebruikt om de overledene te wassen blijft de beschermende laag deels in stand. Dit komt doordat Swash doekjes een terugvettende werking hebben.

Advies is dan ook om het wassen met water en zeep tot een minimum te beperken en gebruik te maken van Swash doekjes.

Omdat het wassen zonder water en zeep voor medewerkers in de gezondheidszorg mogelijk als “onnatuurlijk” wordt ervaren is het advies om voor ogen te houden dat alle handelingen gericht op conservering prioriteit hebben!

Shampoo (droogshampoo)

Wetenswaardigheid

Het wassen van het haar van een overledene (nat en met droogshampoo) is over het algemeen een zeer moeilijke handeling met als mogelijkheid dat na het wassen het haar erg “springerig” wordt.

Omdat wassen van het haar met water een zeer intensievere handeling is kan droogshampoo een optie zijn.
Nadeel van het gebruik van droogshampoo is dat na gebruik korrelvorming in het haar kan ontstaan. Deze korreltjes (vuil en vet) zijn soms moeizaam te verwijderen.

Advies

Was de haren van een overledene alleen als dit echt nodig is of op verzoek van de nabestaanden.

Schakel indien mogelijk een kapper in (sommige kappers in Nederland hebben zich gespecialiseerd in haarverzorging van overledenen).

Wattenstaafjes

Tijdens opbaring van de overledene (in de kist of in bed) kijkt men aan tegen de neus van de overledene.
Van groot belang is dat goede neusverzorging plaatsheeft en dus de neus schoon is.

Het schoonmaken van de neus kan met wattenstaafjes.
Een andere mogelijkheid om de neus schoon te maken is door een bolletje witte watten tussen een pincet te klemmen en hiermee de neus schoon te maken.

Vergeet bij de neusverzorging ook niet eventueel aanwezige lange haartjes weg te knippen.

Fohn

Een fohn kan tijdens de overledenenzorg worden gebruikt voor twee toepassingen.

• Om nat haar te drogen
  Het drogen van nat haar met een fohn heeft mogelijk tot gevolg dat het haar van de overledene “springerig” wordt.
• Om restauratieve was zacht te maken.

Incontinentieluier (gesloten)

Na overlijden ontspannen de blaasspier en de sluitspier van de anus.
Gevolg kan zijn dat de endeldarm en de blaas zich ledigt.
Als bescherming tegen eventuele faeces- en urineverlies dient ter bescherming een gesloten incontinentiesysteem te worden geplaatst.

Na verloop van tijd kan ook gasstuwing door het ontbindingsproces faeces uit de darmen drijven. Ook hierom is bescherming door plaatsing van een gesloten incontinentiesysteem noodzaak.

Wetenswaardigheid…

Een goed aangebrachte incontinentiesysteem voorkomt voor een groot deel ook geurvorming.

Schaar

In de overledenenzorg worden verschillende soorten scharen gebruikt.
Het is van belang dat de juiste schaar voor de juiste toepassing wordt gebruikt.
Als een schaar wordt gebruikt voor een verkeerde toepassing gaat dit ten koste van de knipfunctie. Het snijblad raakt beschadigd en wordt bot.

Verschillende soorten scharen:

• Schaar voor algemene toepassingen
• Nagelschaar
• Verbandschaar
• Kledingschaar
• Chirurgische schaar

Er bestaan linkshandige en rechtshandige scharen.

Nagelvijl

Tijdens opbaring van de overledene zijn de handen van de overledene veelal goed zichtbaar.
Extra aandacht dient dan ook besteed te worden aan de verzorging van de handen.

Na het knippen van de nagels en om vuil van onder de nagels te verwijderen kan een vijl worden gebruikt.

Van belang is altijd om de wensen van de nabestaanden met betrekking tot handzorg te weten.

"Het kan een vreemde gewaarwording zijn dat een automonteur opeens schone handen heeft."

"Het kan vervelend zijn als mooie lange en verzorgde nagels tijdens de overledenenzorg worden afgeknipt."

Bij onduidelijkheid kunt u bij de nabestaanden navraag doen.
Als onduidelijkheid blijft bestaan dient u dit over te dragen aan de uitvaartondernemer.

Nagelknipper

Tijdens opbaring van de overledene zijn de handen van de overledene veelal goed zichtbaar.
Extra aandacht dient dan ook besteed te worden aan de verzorging van de handen.
Lange nagels dienen normaal gesproken geknipt te worden, gevijld te worden en vuil dient men van onder de nagels te verwijderen.

Van belang is altijd om de wensen van de nabestaanden met betrekking tot handzorg te weten.

"Het kan een vreemde gewaarwording zijn dat een automonteur opeens schone handen heeft."

"Het kan vervelend zijn als mooie lange en verzorgde nagels tijdens de overledenenzorg worden afgeknipt."

Bij onduidelijkheid kunt u bij de nabestaanden navraag doen.
Als onduidelijkheid blijft bestaan dient u dit over te dragen aan de uitvaartondernemer.

Kam

Haar, een snor, bakkenbaarden, een baard. Allen dienen met de overledenenzorg gekamd te worden.

Het kammen van het haar is één van de laatste handelingen die tijdens de overledenenzorg wordt verricht. In geval dit in een vroeg stadium wordt gedaan bestaat de mogelijkheid dat u op een later moment weer de haren kunt kammen.

Na overtillen en / of vervoeren van de overledene bestaat de mogelijkheid dat de haren weer gekamd moeten worden.

Als de u de overledene niet kent (zoals mortuariumbeheer) kunnen aanwijzingen van nabestaanden uitkomst bieden.

Kukident kleefpasta

In veel gevallen blijft een gebitsprothese goed zitten. Soms schuift de gebitsprothese door de combinatie van rugligging en het openvallen van de mond naar achteren. De gebitsprothese kan in een dergelijk geval worden gefixeerd met behulp van kukident kleefpasta.

Verbanden en gazen

Gaaskompressen

Gaaskompressen worden in de overledenenzorg voor vele doeleinden gebruikt.

Zo kan men met gaaskompressen:
• visagie-producten aanbrengen of wegnemen
• stoffen worden aangebracht om bloedingen te stoppen
• kleine reinigende handelingen uitvoeren
• als opvulmateriaal worden gebruikt in geval van restauratie
• om eventuele lekkage te stoppen en verwondingen te verbergen.

Als fixatie van gaas kan gebruik worden gemaakt van een tapeproduct of zwachtelmateriaal.

In geval van lekkage en bloedingen dienen gaaskompressen in de overledenenzorg niet te worden gebruikt als absorptiemateriaal maar als bescherming in geval lekkage of bloeding mocht optreden. Een lekkage of bloeding dient dus eerst gestopt te worden.

Ook kunnen gaaskompressen in combinatie met tape of een zwachtel gebruiken worden als drukkend materiaal om bloeding of lekkage te stelpen.

Fixatiewindsel

Fixatiewindsel kan worden gebruikt:
• om (huid)defecten te verbergen
• als onderdeel van een drukkend verband
• om aangebrachte gazen op de plaats te houden.

Watten (wit en vet)

Witte watten

Witte watten is zeer geschikt als absorptiemateriaal.
Witte watten kan eventueel worden gebruikt in een absorberende bandage om eventuele lekkage van wondvocht en bloed op te vangen.

Van belang is wel dat lekkage van wondvocht en bloed eerst wordt gestopt om lekkage op kleding te voorkomen en een te onwenselijk voorspoedig ontbindingsproces tegen te gaan.

Voor opvulling van wonden in geval van restauratie, als opvulling van holtes om lekkage te stoppen en als volumeproduct voor bijvoorbeeld opvulling van de mond is witte watten ongeschikt omdat bij vochtabsorptie de watten verzadigd raakt en in volume afneemt.

Een ander nadeel van witte watten is dat bij bepaalde gebruik pluisvorming optreedt.

Vette watten

Vette watten is in de overledenenzorg uitermate geschikt als multifunctioneel product. Zo kan vette watten deel uitmaken van een drukkende bandage, is vette watten zeer geschikt als opvulmateriaal in geval van restauratie, kan vette watten goed worden gebruikt om lekkage te stoppen, is vette watten geschikt voor opvulling van holtes en is vette watten geschikt als opvulling om de mond te vormen.

Vette watten heeft als eigenschappen dat geen sprake is van absorptie van vocht waardoor geen volumevermindering plaatsheeft.

Celstofmatje (onderlegger)

Onderleggers hebben in de overledenenzorg één (potentieel) doel, namelijk het opvangen van lekkage.

Onderleggers kunnen op, om en rond een risicogebied worden geplaatst zodat lekkage op kleding, linnengoed en in de kist wordt voorkomen.

In geval onderleggers ter preventie tegen lekkage onder een bij opbaring zichtbaar gebied worden geplaatst is het van groot belang dat voor het tonen van de overledene aan bezoekers eerst wordt gekeken of geen lekkage heeft plaatsgevonden!

Tape

Tape kan in de overledenenzorg voor verschillende doeleinden worden gebruikt. De meest voorkomende toepassingen zijn bevestiging en / of samenvoegen van materiaal.

Camoufleren

Door het aanbrengen van een huidkleurige tape kunnen sommige droge huiddefecten goed worden gecamoufleerd.

Schoon linnengoed

Opbaring

Bij opbaring van een overledene op bed is het van belang dat de overledene in een schoon bed ligt. Aanwezigheid van schoon linnengoed is daarom van belang.

Linnengoed tijdens de overledenenzorg

Ook als linnengoed voor of tijdens de overledenenzorg is bevuild is het handig om schoon linnengoed bij de hand te hebben om het bed te kunnen verschonen. Dit voorkomt dat reeds geboden zorg weer vervuild raakt.

Schuiftechnieken

Als men gebruikmaakt van schuiftechnieken door middel van een laken om zo de overledene te verplaatsen is het verstandig een schoon laken te gebruiken. Dit voorkomt dat een schoon gebied vervuilt en voorkomt ook dat een vochtig laken tijdens het verplaatsen van de overledene scheurt.

In alle fasen van de overledenenzorg kan vuil linnengoed de kleding voor opbaring van de overledene bevuilen.

Vuil linnengoed dient volgens protocol te worden afgevoerd. Zie Protocol Linnengoed en kleding

Na contact met vuil linnengoed dient men in elk geval het Protocol Handhygiëne te volgen

Scheerapparaat (elektrisch)

Aanbeveling is, om bij het scheren van aangezichtsbeharing (baard, snor, bakkenbarden) gebruik te maken van een goed functionerend elektrisch scheerapparaat.

Om huiddefecten in het aangezicht te voorkomen dient gebruik te worden gemaakt van een elektrisch scheerapparaat waarvan de scheerkoppen schoon zijn en naar behoren functioneren.

In geval van scheren van aangezichtsbeharing wordt ten strengste afgeraden om gebruik te maken van natte of droge scheertechnieken door middel van scheermesjes (krabbertjes). Scheermesjes geven bijna altijd huiddefecten die goed zichtbaar zijn na het wegtrekken van het bloed uit het gelaat (hypostase).

Bij vrouwen kunnen wel een paar eventueel aanwezige gezichtshaartjes voorzichtig met een scheermesje (krabbertje) worden verwijderd.

Huiddefecten veroorzaakt door gebruikmaking van scheermesjes zijn moeilijk te camoufleren. Veelal is dan visagie van het gehele aangezicht noodzakelijk.

Scheerkrabbertje (voor de paar losse haartjes)

Bij vrouwen kunnen een paar eventueel aanwezige gezichtshaartjes voorzichtig met een scheermesje (krabbertje) worden verwijderd.

Aanbeveling om huiddefecten in het aangezicht te voorkomen is echter, om bij het scheren van aangezichtsbeharing (baard, snor, bakkenbarden) gebruik te maken van een goed functionerend elektrisch scheerapparaat.

In geval van scheren van aangezichtsbeharing (baard, snor, bakkenbarden) wordt ten strengste afgeraden om gebruik te maken van natte of droge scheertechnieken door middel van scheermesjes (krabbertjes). Scheermesjes geven bijna altijd huiddefecten die goed zichtbaar zijn na het wegtrekken van het bloed uit het gelaat (hypostase).

Huiddefecten veroorzaakt door gebruikmaking van scheermesjes zijn moeilijk te camoufleren. Veelal is dan visagie van het gehele aangezicht noodzakelijk.

Crème: Lipide, vaseline en hydraterende

Onderdeel van het ontbindingsproces is verdamping van vocht uit het lichaam van de overledene.

Wetenswaardigheid

Een volwassen overledene verliest ongeveer 1 liter vocht per 24uur.

Om te trachten uitdroging van gezichtshuid, oogleden en lippen te vertragen kan ter ondersteuning een barrière (zalf / crème) worden aangebracht. Er is slechts sprake van een barrière, een zalf / crème zal nooit in de huid trekken!

Hydraterende crème

Hydraterende crème betekent niets meer dan dat de crème is vervaardigd op basis van water. Hydraterende crème zal mogelijk voor korte tijd bescherming bieden. Na verloop van tijd zal echter vocht uit hydraterende crème verdampen waardoor geen sprake meer is van bescherming van slijmvlies en huid.

Advies...

Advies is dan ook om bij overledenenzorg geen gebruik te maken van een hydraterende crème.

Lipide crème

Lipide crème is vervaardigd op basis van vet. Omdat vet niet de neiging heeft te verdampen zal lipide crème mogelijk langere tijd bescherming bieden tegen uitdroging dan hydraterende crème.

Vaseline

Vaseline crème is vervaardigd op basis van aardolie. Omdat vaseline niet de neiging heeft te verdampen zal deze mogelijk langere tijd bescherming bieden tegen uitdroging dan hydraterende crème.

Pols-/enkelbandje of identificatiesticker

Het is van groot belang dat alle disciplines die met de zorg voor de overledene te maken hebben te allen tijden de overledene kunnen identificeren zodat de juiste overledenenzorg aan de juiste overledene gekoppeld wordt.

Dit betekent in de praktijk dat persoonsgegevens van de overledene aan de overledene bevestigd dienen te zijn.

Er bestaan twee goede mogelijkheden om persoonsgegevens aan de overledene te bevestigen:

• Identificatiesticker / Patiëntensticker
• Pols-/enkelbandje

Zie voor meer informatie over dit onderwerp het deelprotocol “Identificatie”.

Haarklemmen

In geval van haarverzorging is het altijd handig als haarklemmen aanwezig zijn.
Ervaring leert dat haarklemmen zelden worden gebruikt, maar als men ze echt nodig heeft niet te vinden zijn.

Oogkapjes

Oogkapjes zijn speciaal vervaardigd om de ogen van de overledene te sluiten.

Een oogkapje wordt op de oogbol geplaatst waarna de oogleden over het kapje worden getild zodat deze gesloten blijven.

Het plaatsen van een oogkapje heeft de voorkeur boven andere technieken. De oogbol is onderhevig aan uitdroging waardoor de ogen inzakken. Oogkapjes zorgen ervoor dat de ogen in de periode van opbaring hun vorm behouden.

Een oogkapje mag niet worden geplaatst als sprake is van Cornea (hoornvlies) donatie.
Zie voor oogverzorging bij donatie het item “Overledenenzorg bij donatie”

Kinsteun

Om de mond te sluiten kan als hulpmiddel gebruik worden gemaakt van een kinsteun.
Voor overledenenzorg bestaan verschillende soorten kinsteunen.

Sommige soorten kinsteunen kunt u instellen op lengte en andere worden afgebroken tot op de gewenste lengte. Kinsteunen die kunnen worden afgebroken om de juiste lengte te bereiken hebben niet de voorkeur omdat door scherpe delen beschadigingen kunnen ontstaan aan de overledene.

Kinsteunbeugel

Om de mond te sluiten kan gebruik worden gemaakt van een kinsteunbeugel. In veel gevallen is de kinsteunbeugel een ideale toepassing omdat de mond goed sluit en de kinsteunbeugel (bijna) niet zichtbaar is.

De kinsteunbeugel dient u te spreiden en om de hals van de overledene te trekken. Het korte deel van de kinsteunbeugel dient u onder de kin te plaatsen, het brede deel van de kinsteunbeugel steunt op de hals.

De kinsteunbeugel is in verschillende maten en in huidskleur verkrijgbaar.
De kinsteunbeugel is milieuvriendelijk en kan blijven zitten voor crematie of begrafenis.

Wetenswaardigheid

In sommige zorgcentra worden kinsteunbeugels gebruikt als tijdelijke oplossing totdat de uitvaartondernemer de overledene komt ophalen.
Op de kinsteunbeugel is een houdbaarheidsdatum van toepassing. De mogelijkheid bestaat dat na verloop van tijd de kinsteunbeugel breekt.

Mondsluittang

Een manier om zonder zichtbare toepassingen de mond te sluiten is met behulp van een mondsluittang.
Tijdens opbaring is niet te zien dat van een technische mondsluit-techniek gebruik is gemaakt.

Wetenswaardigheid

De handeling met de mondsluittang staat ook bekend als “het dichtnieten van de mond”. Het begrip “dichtnieten van de mond” is echter onjuist!

Bij deze handeling wordt op gelijke hoogte een pinnetje in de boven- en onderkaak gebracht. Door het in elkaar draaien van de metalen draadjes die aan de pinnetjes zitten komen de boven- en onderkaak bij elkaar waardoor de mond sluit.

Voor het intreden van de rigor mortis en voor het sluiten van de mond met behulp van een mondsluittang dient men een eventuele gebitsprothese te plaatsen.
Het plaatsen van een gebitsprothese in een reeds gesloten mond is na intreding van de rigor mortis veelal een moeizame handeling.

Voor plaatsen van een gebitsprothese dient men met nabestaanden te overleggen of de aanwezigheid van een gebitsprothese gewenst is.

Vanwege de precisie van deze handeling mag dit alleen door een ervaren medewerker worden uitgevoerd!

Omdat onderzoek van de mond deel kan uitmaken van de lijkschouw dient de mond in elk geval niet voor de lijkschouw gesloten te worden door middel van professionele invasieve technieken zoals het sluiten van de mond met behulp van de mondsluittang.

Obductienaald en draad

Obductienaald en draad is voor vele toepassingen geschikt.

Vele soorten verwondingen kunnen met dit stevige draad worden gesloten zoals obductiewonden, traumawonden en verwondingen ontstaan door verwijdering van een pacemaker, inwendige insulinepomp of een neurostimulator.

Zeker voor restauratieve doeleinden zijn een obductienaald en draad producten die altijd van pas komen.

Sluiten mond

Een technische invasieve handeling voor het sluiten van de mond is het hechten.
Deze techniek dient alleen te worden verricht door professionals die zich bekwaam achten om deze handeling te uit te voeren!

Zie voor meer informatie het item “Sluiten van de mond door middel van hechttechnieken”

Laat hechtnaalden nooit los in een overledenenzorgkoffer slingeren (besmette omgeving!). Dit geeft een groot gevaar voor risico op prikaccidenten!

Onderzoek van wonden en inspectie van de mond kan onderdeel uitmaken van de lijkschouw. Het sluiten van wonden en het sluiten van de mond dient niet plaats te vinden voor de lijkschouw!

Ledemaatsteun(en)

In professionele overledenenzorgruimten zijn vaak ledemaatsteunen te vinden. Deze zijn veelal vervaardigd van massief hout, metaal of kunststof.

Een ledemaatsteunen kan worden gebruikt om lichaamsdelen van de overledene in de wenselijke stand te houden bij opbaring of obductie.

De ledemaatsteun wordt voornamelijk gebruikt ter ondersteuning van extremiteiten zoals de armen en het hoofd.

Ledemaatsteunen van massief hout, metaal en kunststof zijn tijdelijke steunen die geplaatst worden tijdens de overledenenzorg / opbaring en verwijderd worden als de overledene in de uitvaartkist wordt geplaatst. Voor ondersteuning van ledenmaten in de kist kan een ledemaatsteun van karton worden gebruikt. Deze hoeft niet voor de uitvaart te worden verwijderd.

Zowel in de periode voor de lijkschouw als na het geven van de laatste zorg is het van belang, in verband met het intreden van de rigor mortis, dat de armen en de handen in de wenselijke stand worden geplaatst.
In sommige gevallen gaat het plaatsen van de armen en de handen in de juiste stand erg moeizaam omdat de armen terugvallen naast het lichaam van de overledene.
Als steun kan een ledemaatsteun onder de armen worden geplaatst zodat de armen en daarmee de handen in de wenselijke stand blijven liggen.

Als de armen en de handen niet voor het intreden van de rigor mortis in de wenselijke stand worden geplaatst liggen de armen en de handen tijdens de opbaring veelal in een verkrampte houding. Ook bestaat dat het risico dat de armen bij opbaring terugvallen in de stand waarin rigor mortis is ingetreden.

Kartonnen ledemaatsteunen kunnen met de overledene worden meegegeven bij begrafenis of crematie.

Voor het aanbrengen van wijzigingen aan de overledene en het wijzigen van omgevingsomstandigheden voordat de lijkschouw heeft plaatsgevonden is toestemming nodig van de behandelend arts die de lijkschouw verricht.
Wijzigingen aan de overledene en de omgeving van overlijden voor aanvang lijkschouw kunnen de bevindingen van de schouwarts beïnvloeden. De mogelijkheid om het doel van de lijkschouw te realiseren, namelijk het uitsluiten van een niet natuurlijke overlijden, wordt de schouwarts dan mogelijk ontnomen.

Aangebrachte wijzigingen dienen voor aanvang lijkschouw in elk geval aan de schouwarts te worden doorgegeven zodat deze de wijzigingen in zijn / haar conclusies kan meenemen.

In geval van een (vermoedelijk) niet-natuurlijk overlijden mogen nooit wijzigingen worden aangebracht aan de overledene en aan de omgeving van overlijden.
De gemeentelijke lijkschouwer dient zo spoedig als mogelijk te worden ingeschakeld!

Cauterpen

Waar eerder plaktechnieken en het aanbrengen van drukverbanden noodzaak was, zijn wonden bij overledenen veroorzaakt door drains en infusen nu goed te dichten met behulp van een cauterpen.

De cauterpen is een handzame en mobiele versie van het coaguleren (dichtschroeien van bloedinkjes) zoals op een operatiekamer plaatsheeft.

Advies...

Advies is om naast het dichten van wondjes met de cauterpen op tijdens de opbaring niet zichtbare plekken alsnog een extra bescherming aan te brengen zoals een drukkend verband of een absorptiematje.
Vooral op de grotere wonden (vaten) kan tijdens het ontbindingsproces druk ontstaan waardoor een gesloten wond weer opengaat.

Advies...

Advies is om bij gebruikmaking van deze techniek in de lager gelegen delen waar vocht in trekt door hypostase extra beschermingsmaatregelen toe te passen om zo eventuele lekkage te voorkomen of op te vangen.

Op tijdens opbaring zichtbare plekken kan over de behandelde plek een pleister worden geplakt of met behulp van visagie de wond worden gecamoufleerd.

Geurverdrijvers

Na overlijden ontstaat in de verschillende fasen van het ontbindingsproces geurvorming.
De geurvorming wordt veroorzaakt door bacteriën. Het is daarom van belang dat conservering van de overledene zo spoedig als mogelijk plaatsheeft om bacteriëngroei te remmen.

Om geurvorming tegen te gaan zijn een aantal professionele producten te verkrijgen die hun werking in de praktijk hebben bewezen.
Sommige van deze producten verspreiden een ‘aangename’ geur, andere producten neutraliseren onaangename (omgeving)geuren.
Ook zijn er producten met een combinatiewerking die geuren neutraliseren en een ‘aangename’ geur verspreiden.

Sommige producten zijn alleen geschikt voor plaatsing in de kist en andere producten dienen weer in de opbaarruimte te worden geplaatst / gespoten.

Het is aan de professional om uit te maken welke toepassing in welke situatie het beste en het meest eenvoudige is.

Uiteraard kan een geurproduct van de overledene zelf tijdens de overledenenzorg op de overledene worden aangebracht.
Men dient er rekening mee te houden dat “persoonlijke geurtjes” veelal niet geschikt zijn om geuren van het ontbindingsproces mee te camoufleren.

In de praktijk komt men tegen dat grote hoeveelheden parfum of eau de cologne worden aangebracht om eventuele geurvorming tegen te gaan. Dit geeft veelal als resultaat dat de overledene overweldigend ruikt naar ‘lekkere’ geurtjes met een combinatie van geurvorming door het ontbindingsproces. In de praktijk is met regelmaat bewezen dat nabestaanden zich aan deze combinatie van geurvorming kunnen storen!

Het spuiten / druppelen van parfum of eau de cologne op kleding van de overledene kan vlekken veroorzaken.
Advies in geval men een geurtje aanbrengt is, om deze aan te brengen op een tijdens de opbaring niet zichtbare plek op de kleding van de overledene.

Een geurtje dient niet te worden aangebracht op de huid van de overledene omdat deze toepassing een locaal versnelde ontbindingsproces kan veroorzaken welke niet overeenkomt met het omliggende weefsel.

Als volgt producten om geurvorming tegen te gaan:

Ardoll III

Absorberende en luchtverfrissende korrels voor in de kist.
Opnemend vochtvermogen: 10 keer het eigen gewicht.

Aromask Gel

Tijdens gebruik zal de gel langzaam slinken, men kan deze weer bijvullen met Aromask liquid (vloeibaar). Aromask is biologisch afbreekbaar.

Aromask Cyclone

Deze ventilator kan geplaatst worden op een 4 liter gel emmer.

Aromask liquid

Geurverdrijver in vloeibare vorm, in geconcentreerde vorm te gebruiken maar kan ook verdund worden (1 deel Aromask, 3 delen water).

Aromask sprayflacon

In kant en klare vorm spray en direct te gebruiken.

Geurfilters

Haalt ongewenste geuren weg door middel van geurneutralisatie.
Is biologisch afbreekbaar en natuur-vriendelijk.
Werk direct en langdurig.

Geurdruppels / -spray Nilodor

Deze druppels zijn super geconcentreerd. Een of twee druppels in de kist zorgen voor een aangename frisse geur. De spray uitvoering is ook geschikt voor opbare- en ontvangstruimtes.

Geurspray Aerodor

Luchtverfrisser voor de opbaarkamer. Deze spray verspreidt een aangename citrusgeur en neutraliseert ongewenste geuren.

Geurkorrels Sarcodor

Desinfecterende geurkristallen voor in de kist. Sarcodor voorkomt ongewenste geuren en is hygiënisch in gebruik. De kristallen gelijkmatig in de kist strooien voor of tijdens het inkisten van de overledene. Bij het sluiten nog een deel van de kristallen toevoegen in de kist, zodat er absoluut geen kwalijke geuren meer kunnen ontstaan.

Hygedor spray

Sprayflacon om geur te neutraliseren.

Chirurgisch hechtdraad

In geval van restauratie is van groot belang dat hechtingen niet of minimaal zichtbaar zijn.
Door toepassing van de verschillende hechttechnieken kan dit worden gerealiseerd.

Waar met dik obductiedraad wonden goed en vochtdicht zijn te sluiten heeft deze als nadeel dat in zichtbare toepassingen obductiedraad na een restauratie goed zichtbaar blijft.

Voor de oppervlakkige restauratieve hechtingen is in plaats van dik obductiedraad chirurgische hechtdraad zeer geschikt.
Kenmerk van chirurgisch hechtdraad is dat deze zeer sterk is.

Omdat met een zeer kleine hechtnaald wordt gewerkt is het van belang om te waken voor prikaccidenten.
Een goed hulpmiddel om een prikaccident bij het werken met chirurgisch hechtdraad te voorkomen is, door het gebruiken van een naaldvoerder.

Werp een gebruikte naald, meteen na het afknippen, in de daarvoor bestemde naaldencontainer. Dit voorkomt prikaccidenten!

Maagafzuiging / vochtafzuiging

Het kan zijn dat bij een overledene vocht / maagdarminhoud via de mond / neus het lichaam verlaat.
Dit verschijnsel ziet men voornamelijk bij overledenen waarbij sprake was van maagdarmstoornissen of overvulling van vocht.

Een andere oorzaak is dat het ontbindingsproces gasstuwing in het maagdarmkanaal veroorzaakt waardoor vocht via de mond / neus het lichaam verlaat.

In de gehele opbaarperiode bestaat dan ook de mogelijkheid dat vocht het lichaam via de mond / neus verlaat.

Verlies van vocht is niet te voorkomen.
Wel bestaan mogelijkheden om vochtverlies via de mond / neus tegen te gaan of te stoppen. Het stoppen van vocht wordt beschreven in het item “Vochtstoppers”.

Het tegengaan van vochtverlies via de mond / neus kan men realiseren door het vocht te verwijderen.
De beste methode om vocht te verwijderen is door middel van (elektronische) afzuiging.

Handmatige afzuiging

In geval men tijdens de overledenenzorg geen beschikking heeft over een elektronisch afzuigsysteem kan gebruik worden gemaakt van een handmatig afzuigsysteem.

Voor handmatige afzuiging dient men de beschikking te hebben over een grote spuit (blaasspuit) en een dikke sonde (maagsonde).

Door tegelijk de sonde in te brengen en trekkracht uit te oefenen op de stamper van de spuit is sprake van afzuiging.
Het is van belang dat diep genoeg wordt afgezogen en niet alleen sprake is van afzuiging tot de keelholte. De sonde dient dan ook de maag te bereiken.

Ook na dit afzuigproces bestaat de mogelijkheid dat na verloop van tijd weer vocht het lichaam via de mond / neus verlaat.
Afzuigen van vocht kan eventueel op een later moment worden herhaald (dan veelal via de neus omdat de mond stevig gesloten blijft door intreding rigor mortis). Om lekkage van vocht te stoppen kan een vochtblokker worden geplaatst. Voor plaatsing van een vochtblokker is advies om eerst aanwezige vocht door middel van uitzuiging weg te nemen.

Bij hergebruik van de spuit en sonde is het voor een goede hygiëne van belang dat deze na gebruik goed worden schoongemaakt!

Niet alleen bij “risico-overledenen”, maar bij elke overledene dient de professional altijd voor aanvang rouwbezoek te controleren of geen vochtverlies via de mond / neus heeft plaatsgevonden.

Advies is om bij “risico-overledenen” beschermende maatregelen te treffen door het plaatsing van een absorberende onderlegger (celstof matje).

Bij het afzuigen van vocht dient men in elk geval als minimale beschermende maatregel werkhandschoenen te dragen!

Elektronische afzuiging

In geval van elektronische afzuiging dient men goed inzicht te hebben in het functioneren van het afzuigsysteem. Advies is dan ook om de handleiding voor aanvang werkzaamheden goed door te nemen.

Na het aanzetten van de afzuiging kan de sonde worden ingebracht waardoor vocht wordt weggenomen.
Het is van belang dat diep genoeg wordt afgezogen en niet alleen sprake is van afzuiging tot de keelholte. De sonde dient dan ook de maag te bereiken.

Voor het behoud van het afzuigapparaat en voor een goede hygiëne is het van belang dat het elektronische afzuigapparaat na gebruik goed wordt schoongemaakt!

Niet alleen bij “risico-overledenen”, maar bij elke overledene dient de professional altijd voor aanvang rouwbezoek te controleren of geen vochtverlies via de mond / neus heeft plaatsgevonden.

Advies is om bij “risico-overledenen” beschermende maatregelen te treffen door het plaatsing van een absorberende onderlegger (celstof matje).

Bij het afzuigen van vocht dient men in elk geval als minimale beschermende maatregel werkhandschoenen te dragen!

Vochtstoppers

Vochtstoppers worden in de overledenenzorg gebruikt om vochtverlies via mond / neus en om vrijkomen van ontlasting tegen te gaan.
Een vochtstopper / vochtblokker kan preventief worden geplaatst of worden aangebracht als directe oplossing.

Oorzaken vrijkomen ontlasting

In de fase van overlijden tot aan de uitvaart is het verlies van ontlasting normaal gesproken minimaal. Dit komt omdat na overlijden het maagdarm systeem niet meer actief is.
De mogelijkheid bestaat echter dat door gasvorming door het ontbindingsproces fecaliën het lichaam verlaten. Ook dit betreft veelal een minimale hoeveelheid.

Oorzaken vochtverlies via mond / neus

Verlies van vocht via de mond / neus heeft voornamelijk plaats bij met vocht overvulde overledenen of bij overledenen die bij overlijden leden aan maagdarm stoornissen.
In dit geval kan sprake zijn dat grote hoeveelheden vochtverlies via de mond / neus plaatsheeft.

Ook bestaat de mogelijkheid dat ontbindingsgassen zorgen voor stuwing van vocht naar de mond / neus.

Geschiedenis vochtstoppers / vochtblokkers

In het verleden was standaard sprake dat potentieel rectaal verlies van ontlasting werd gestopt door het aanbrengen van vette watten.
In veel moderne studieboeken staat deze handelwijze nog steeds beschreven.
Gevaar is echter dat ontbindingsgassen door het stoppen met vette watten het lichaam niet rectaal kunnen verlaten. Deze gassen vinden dan een uitweg via de andere kant, waardoor stuwing plaatsheeft van maagdarminhoud met als gevolg lekkage uit de mond / neus.

Vandaag de dag...

Vandaag de dag is eventueel fecaal verlies goed op te vangen met een goed aangebrachte gesloten incontinentiesysteem.
Een goed aangebrachte incontinentiesysteem voorkomt voor een groot deel ook geurvorming.

In uitzonderlijke situaties kunnen alsnog vochtstoppers / vochtblokkers worden geplaatst om verlies van faeces tegen te gaan.

Als vochtstoppers / vochtblokkers oraal (via de mond) in de slokdarm en rectaal worden aangebracht bestaat het gevaar dat eventuele ontbindingsgassen het lichaam niet kunnen verlaten. Door ophoping van ontbindingsgassen kan het mogelijk zijn dat de overledene gaat opzwellen.
Ook bestaat de mogelijkheid dat de aangebrachte vochtstoppers / vochtblokkers de gasstuwing niet aankunnen met als gevolg dat in één keer grote hoeveelheden vocht het lichaam verlaat.

Is een vochtstopper / vochtblokker altijd nodig?

Bij een zeer groot deel van de overledenen is tot aan de uitvaart geen sprake van vochtverlies via de mond / neus.

Omdat men vooraf nooit weet bij welke overledene vochtverlies via de mond / neus zal optreden plaatsen veel uitvaartverzorgers preventief een vochtstopper / vochtblokker.

Een eenmaal aangebrachte vochtstopper / vochtblokker is veelal niet of moeilijk te verwijderen.

Plaatsing van een vochtstopper / vochtblokker bied bescherming tegen “lekkage”, maar brengt ook risico’s met zich mee.

• Enorme stuwing kan de blokkade van de vochtstopper / vochtblokker ongedaan maken en veel lekkage teweeg brengen.
• Doordat ontbindingsgassen het lichaam niet kunnen verlaten kan een lichaam opzwellen.

Soorten vochtstoppers / vochtblokkers

Er bestaan verschillende soorten vochtstoppers / vochtblokkers met een verschillende werking.
Het is aan de professional om hieruit een goede keuze te maken.

Verwijderen van vocht

In geval sprake is van vochtverlies uit mond / neus, dient men alvorens het aanbrengen van een vochtstopper / vochtblokker eerst het aanwezig bereikbare vocht te verwijderen. Dit kan het beste worden gerealiseerd door middel van afzuiging.

De verschillende soorten vochtstoppers / vochtblokkers:

Vette watten

Aanbrengen van genoeg vette watten heeft afsluiting tot gevolg. Belangrijk is dat de gehele holte met veel vette watten wordt opgestopt en dat de watten zeer compact wordt aangebracht. De combinatie dat vette watten geen vocht opneemt en dat de afsluiting geheel is zorgt ervoor dat vocht niet kan vrijkomen.

Drimop

Bij het inbrengen van Drimop dient het zakje intact te worden gehouden. In contact met vloeistof ontstaat een vochtstoppende substantie. Het zakje dient ver genoeg in de holte te worden ingebracht.

Fluffstrippen

Het beste kan voor inbrengen een fluffstrip worden opgerold. In contact met vocht zet de fluffstrip uit. Vaak zijn meerdere fluffstrippen nodig om vrijkomen van vocht te stopen. De fluffstrippen dienen ver genoeg te worden ingebracht.

Keeltampon

De keeltampon dient bij inbrengen intact te worden gehouden. In contact met vocht zet de keeltampon uit waardoor sprake is van een afsluiting en vrijkomen van vocht wordt voorkomen.

Ter informatie

Voor het inbrengen van een vochtstopper / vochtblokker kan het beste gebruik worden gemaakt van een anatomisch pincet

Niet alleen bij “risico-overledenen”, maar bij elke overledene dient de professional altijd voor aanvang rouwbezoek te controleren of geen vochtverlies via de mond / neus heeft plaatsgevonden.

Advies is om bij “risico-overledenen” beschermende maatregelen te treffen door het plaatsing van een absorberende onderlegger (celstof matje).

Wondlijm

De wondlijm is alleen geschikt voor gebruik bij overledenen!

Ter informatie

Een wondlijm in de overledenenzorg betreft snelwerkende lijm voor leer op leer.

Naaldvoerder

Een naaldvoerder is een zeer geschikt hulpmiddel bij het werken met chirurgisch hechtdraad.

De kleine hechtnaald is door middel van de naaldvoerder goed te hanteren. Een gladde hechtnaald ontglipt uit de vingers als men geen gebruik maakt van een naaldvoerder.
Het gebruik van een naaldvoerder voorkomt bij goed gebruik prikaccidenten!

Werp een gebruikte naald, meteen na het afknippen, in de daarvoor bestemde naaldencontainer. Dit voorkomt prikaccidenten!

Kledingschaar

In de praktijk komt het nogal eens voor dat kleding moet worden geknipt.
Dit voornamelijk in geval van traumaslachtoffers of als kleding over de overledene heen wordt gedrapeerd.

Voor het knippen van kleding bestaan speciale kledingscharen die bij het knippen van kleding een goede knipfunctie hebben en bestand zijn tegen het knippen van de verschillende stoffen.

Gebruik van een andere soort schaar werkt meestal niet goed en is veelal funest voor het snijblad van de schaar.

Chirurgische schaar

Voor het knippen in organisch weefsel zoals huid en het doorknippen van hechtdraad is een chirurgische schaar zeer geschikt.

Gebruik van een ander soort schaar werkt meestal niet goed en is soms funest voor het snijblad van de schaar.

Het gebruik van en chirurgische schaar voor andere doeleinden is bijna altijd funest voor het snijblad van de chirurgische schaar.

Anatomisch pincet

Een anatomisch pincet is bij overledenenzorg geschikt voor vele doeleinden.
Advies is om gebruik te maken van een lang pincet (20 cm) waar alle voorkomende handelingen mee mogelijk zijn.

Waneer kan een anatomisch pincet zoal worden gebruikt...

• In geval van restauraties (werken met chirurgisch hechtdraad)
• Om vochtstoppers / vochtblokkers in holten te plaatsen
• Bij het verwijderen van pacemakers
• Met een plukje witte watten op het pincet om bijvoorbeeld de neus schoon te maken
• Bij het technisch sluiten van de mond

Bij sommige werkzaamheden zoals hechten met chirurgisch hechtdraad en werkzaamheden waarbij sprake is van botfragmenten kan bij goed gebruik een anatomisch pincet prikaccidenten helpen voorkomen.

Scalpelhouder en scalpel

Elke handeling op de overledene waarbij gebruik wordt gemaakt van een scalpel betreft een invasieve handeling.
Voor de kwaliteit van overledenenzorg is het van belang dat invasieve handelingen worden verricht door personen die zich bekwaam achten.

In Nederland bestaat geen wetgeving voor het realiseren van kleine invasieve handelingen op een overledene.
Iedereen die zich bekwaam acht mag dan ook met toestemming van de nabestaanden een pacemaker, een inwendige insulinepomp of een neurostimulator (medische apparatuur met batterij) verwijderen.

Invasieve handelingen met betrekking tot restauratieve doeleinden mogen alleen plaatsvinden in opdracht van de nabestaanden (omdat de overledene aan de nabestaanden toebehoort) of in opdracht van justitie (de politie).

Voor ontleding van, en sectie op een overledene bestaat wel wetgeving.
Deze wetgeving is te vinden in de Wet op de Lijkbezorging.

Bij het werken met een scalpel dient men adequate beschermende maatregelen te treffen.

Om prik- en snijaccidenten te voorkomen dient een gebruikte scalpel na gebruik direct in de naaldencontainer te worden gedeponeerd.
Verwijder de scalpel indien mogelijk niet met de handen van de scalpelhouder, maar maak indien aanwezig gebruik van de daarvoor bestemde groeven aan de bovenzijde van de naaldencontainer!

Laat een scalpel nooit los in een overledenenzorgkoffer slingeren (besmette omgeving!). Dit geeft een groot gevaar voor het risico tot prik- en snijaccidentenen!

Naaldencontainer

Een naaldencontainer is naast een container voor gebruikte naalden ook bestemd voor ander klein scherp (medisch) afval. U kunt dan denken aan scalpelmesjes en losse scheermesjes.

Door het deponeren van scherpe voorwerpen in een naaldencontainer worden prik- en snijaccidenten voorkomen.
In geval dergelijk scherpe voorwerpen worden meegegeven met het reguliere restafval bestaat de mogelijkheid dat u en derden zoals collega’s, medewerker logistiek (in instelling) en de vuilnisman, bij het verwijderen en aanpakken van de vuilniszak zich alsnog prikken / snijden aan scherpe besmette voorwerpen.

Verwijder naalden en scalpel nooit met uw handen maar maak gebruik van de veelal aanwezige groeven en gaten aan de bovenkant van de naaldencontainer die als hulpmiddel voor dit doel zijn aangebracht.

Een volle naaldencontainer kunt u na afsluiten inleveren als medisch besmet afval bij de apotheek, een ziekenhuis of als besmet afval bij een gemeentelijke afvalverwerkingstation.

In de praktijk komt het nog al te vaak voor dat sprake is van overvolle naaldencontainers waar geen naald meer in past.

• Voorkom overvolle naaldencontainers!
• Duw nooit een uitstekende naald (of een ander scherp voorwerp) met de vingers in de naaldencontainer. Dit geeft een groot risico op prikaccidenten!!

Wondspray

In sommige gevallen zijn oppervlakkige huiddefecten goed te behandelen met wondspray.
Met wondspray wordt voorkomen dat bloed en wondvocht blijft lekken.

Het behandelen van een wond met wondspray geeft over het algemeen een zeer fragiel resultaat. Doordat na overlijden geen sprake is van huidherstel is de aanwezigheid van de aangebrachte wondspray het enige dat lekkage tegenhoudt.

Make-up

Het aanbrengen van make-up op een overledene is meestal goed mogelijk. Het mooiste is als in samenwerking met of in bijzijn van de nabestaanden eventueel aanwezige make-up van de overledene zelf wordt aangebracht. Het samen met nabestaanden aanbrengen van make-up kan gunstig zijn voor een goede start van het rouwproces van de nabestaanden en de make-up wordt meteen aangebracht zoals de nabestaanden dit wensen.

Reguliere make-up

Voor het aanbrengen van make-up kunnen make-up producten van de overledene zelf worden gebruikt. Dit maakt, vooral als de nabestaanden meehelpen, de overledenenzorg persoonlijker.

Restauratie

In sommige gevallen zijn reguliere make-up producten goed in staat om voornamelijk locale huidoneffenheden, huidverkleuringen en huiddefecten te verbergen.

Een paar wetenswaardigheden zijn zeer belangrijk...

Hypostase

Na overlijden zakt het bloed uit het gelaat van de overledene (hypostase = zakken van vocht / bloed naar laagste punt). Dit proces duurt tussen de 6 tot 12 uur. Mooi aangebrachte make-up kan na hypostase niet meer mooi zijn. De mogelijkheid bestaat dat de aangebrachte make-up erg aftekent op het bleke gelaat.

Advies is dan ook om make-up aan te brengen na voltooiing van de hypostase.

Uitlopen make-up

Gemiddeld verliest een overledene 1 liter vocht per dag, voornamelijk door verdamping.
Daarbij bestaat ook de mogelijkheid dat condensvorming optreedt (in geval koeling als conserveringstechniek wordt gebruikt).
Al dit vocht kan aangebrachte make-up doen uitlopen.

Van belang is:

• Dat bij voorkeur een geschikte make-up wordt gebruikt (bijvoorbeeld waterproof make-up).
• Dat voor aanvang rouwbezoek wordt gekeken of geen sprake is van het uitlopen van de make-up.

In Nederland zijn visagisten die zich hebben gespecialiseerd in visagie van overledenen.

Professionele make-up (bij voorkeur waterbestendig)

Voor overledenenzorg bestaan complete professionele visagie-koffers. Deze make-up producten kunnen goed worden gebruikt voor visagie van overledenen.

Restauratie

Met professionele visagie producten is bij goed gebruik veelal goed mogelijk om huidoneffenheden, huidverkleuringen en huiddefecten te camoufleren.

Een paar wetenswaardigheden zijn zeer belangrijk...

Hypostase

Na overlijden zakt het bloed uit het gelaat van de overledene (hypostase = zakken van vocht / bloed naar laagste punt). Dit proces duurt tussen de 6 tot 12 uur. Mooi aangebrachte make-up kan na hypostase niet meer mooi zijn. De mogelijkheid bestaat dat de aangebrachte make-up erg aftekent op het bleke gelaat.

Advies is dan ook om make-up aan te brengen na voltooiing van de hypostase.

Uitlopen make-up

Gemiddeld verliest een overledene 1 liter vocht per dag, voornamelijk door verdamping.
Daarbij bestaat ook de mogelijkheid dat condensvorming optreedt (in geval koeling als conserveringstechniek wordt gebruikt).
Al dit vocht kan aangebrachte make-up doen uitlopen.

Van belang is:

• Dat bij voorkeur een geschikte make-up wordt gebruikt (bijvoorbeeld waterproof make-up).
• Dat voor aanvang rouwbezoek wordt gekeken of geen sprake is van het uitlopen van de make-up.

Om goed met professionele make-up te werken is het raadzaam om een cursus visagie te volgen!
In Nederland zijn visagisten die zich hebben gespecialiseerd in visagie van overledenen.

Schmink

Schmink is over het algemeen dikker dan make-up en is daardoor beter in staat om bij goede toepassing huidverkleuringen, huidoneffenheden en huiddefecten te verbergen.
Schmink is daarom bij uitstek geschikt in geval van restauratie van traumaslachtoffers.

Schmink is echter veelal niet geschikt voor reguliere visagie op een overledene.

Een paar wetenswaardigheden zijn zeer belangrijk...

Hypostase

Na overlijden zakt het bloed uit het gelaat van de overledene (hypostase = zakken van vocht / bloed naar laagste punt). Dit proces duurt tussen de 6 tot 12 uur. Mooi aangebrachte schmink kan na hypostase niet meer mooi zijn. De mogelijkheid bestaat dat de aangebrachte schmink erg aftekent op het bleke gelaat.

Advies is om hier rekening mee te houden.

Uitlopen schmink

Gemiddeld verliest een overledene 1 liter vocht per dag, voornamelijk door verdamping.
Daarbij bestaat ook de mogelijkheid dat condensvorming optreedt (in geval koeling als conserveringstechniek wordt gebruikt).
Al dit vocht kan aangebrachte schmink doen uitlopen.

Van belang is:

• Dat bij voorkeur een geschikte schmink wordt gebruikt (bijvoorbeeld waterproof schmink).
• Dat voor aanvang rouwbezoek wordt gekeken of geen sprake is van het uitlopen van de schmink.

Airbrush visagie

Een techniek om mooi en egaal make-up aan te brengen is door middel van airbrush visagie.
Met behulp van een luchtstroom worden make-up-deeltjes aangebracht.

Met airbrush visagie is het goed mogelijk om de verschillende verschijnselen van het ontbindingsproces te verbergen.
Zo is goed aangebrachte airbrush visagie in staat het “bleek worden” door hypostase geheel te camoufleren.
Ook andere gezichtsverkleuringen zijn door middel van airbrush visagie goed te camoufleren, evenals kleine oneffenheden en huiddefecten.

Airbrush visagie kan op bijna iedere overledene worden toegepast op elk moment in de periode na overlijden tot aan de uitvaart.

Nodig voor airbrush...

Om airbrush visagie toe te passen dient men de beschikking te hebben over airbrush apparatuur en airbrush make-up.

Airbrush in de praktijk...

Een groot voordeel van de toepassing van airbrush visagie is, dat de visagist niet met zijn / haar handen de werkzaamheden verricht. Er bestaat dan ook geen gevaar dat tijdens de visagie schade aan aangebrachte make-up ontstaat door toedoen van de handen tijdens het aanbrengen van de make-up.

Er zijn situaties dat airbrush visagie bij uitstek geschikt is:

• In geval van restauratie van een traumaslachtoffer.
  Huiddefecten kunnen goed worden gecamoufleerd, waarbij met de handen geen contact wordt gemaakt met de overledene om de make-up aan te brengen. Hierdoor worden beschadigingen aan de veelal fragiele restauratie voorkomen.

• Voor het camoufleren van huidverkleuringen, huidoneffenheden en huiddefecten is airbrush visagie een zeer geschikte toepassing.

Opleiding

Voor het uitvoeren van airbrush visagie is specialistische opleiding noodzaak.

Uitlopen make-up

Gemiddeld verliest een overledene 1 liter vocht per dag, voornamelijk door verdamping.
Daarbij bestaat ook de mogelijkheid dat condensvorming optreedt (in geval koeling als conserveringstechniek wordt gebruikt).
Al dit vocht kan aangebrachte make-up doen uitlopen.

Van belang is:

• Dat bij voorkeur een geschikte airbrush make-up wordt gebruikt.
• Dat voor aanvang rouwbezoek wordt gekeken of geen sprake is van het uitlopen van de make-up.